Dân ca Quan họ Bắc Ninh được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hoá phi vật thể của thế giới.
Quan họ là một nghệ thuật biểu diễn dân gian lãng mạn, bắt nguồn từ vùng Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh). Có 49 làng Quan họ ở tỉnh Bắc Ninh và mỗi thôn có một hoặc nhiều người hát Quan họ hoặc một nhóm Quan họ.
Có 5 đến 6 người biểu diễn hát theo một nhóm Quan họ. Đứng đầu trong mỗi nhóm bởi chi cả hoặc anh cả . Sau đó, chị hai anh hai .v.v. Tùy thuộc vào nhóm nam hay nhóm nữ.
Khi mới thành lập, “Quan họ” chỉ được coi là một hoạt động văn hoá mà người dân ở Bắc Ninh và một số khu vực lân cận tụ tập, chia sẻ niềm đam mê với chất giọng quyến rũ của họ. Họ “chơi” Quan họ chứ không “trình diễn” nó, với mục đích chính là đáp ứng nhu cầu gặp gỡ và kết bạn với những người có cùng sở thích, và trao đổi tình yêu với nghệ thuật truyền thống trong một cộng đồng lớn.
Tuy nhiên, người hát Quan họ bây giờ không chỉ là những ca sĩ nghiệp dư với niềm đam mê và cảm xúc của họ mà còn là người diễn viên trình diễn những bài hát được biên đạo múa một cách chuyên nghiệp. Họ được đào tạo kỹ càng, từ cử chỉ, động tác đến cảm xúc và ánh mắt để phù hợp với các buổi trình diễn và họ hát với bất cứ ai, không chỉ những người bạn đời như trước đây.
Các bài hát được thể hiện như những câu hát xen kẽ giữa hai người phụ nữ từ một làng cùng hát với nhau, và hai người đàn ông từ một làng khác hát đối lại với các giai điệu tương tự, nhưng với những lời khác. Những phụ nữ thường đội nón ba tầm và khăn mỏ quạ; Trang phục của nam giới bao gồm khăn xếp, ô lục soạn và áo chẽn. Hơn 400 bài hát, hát với 213 biến thể giai điệu khác nhau, thể hiện tình cảm của người hát, nỗi nhớ nhung và buồn bã khi chia tay, và niềm hạnh phúc khi gặp gỡ của những người yêu nhau. Hát Quan họ phổ biến trong các lễ nghi, lễ hội, các cuộc thi đấu và các buổi họp mặt thân mật, nơi khách hát cho chủ nhà trước khi chia tay.
Người ta nói rằng Dân ca Quan họ Bắc Ninh là bài hát trao đổi giữa hai gia đình nhà quan. Dần dần, nó lan ra và trở nên phổ biến với người dân miền Bắc. Các nhóm được hình thành chỉ để hát, và nhiều cuộc hôn nhân đã được hình thành tại những cuộc gặp gỡ này. Sau nhiều thế kỷ, dân ca Quan họ đã trở thành loại nhạc dân gian quan trọng nhất của Việt Nam.
Dân ca Quan họ Bắc Ninh, là một điệu hát ca ngợi âm dương, trong đó con trai và con gái thay phiên nhau hát trong một giai điệu đối đáp. Thông thường hai người nữ sẽ bắt đầu, trình diễn một ca khúc hoàn chỉnh được gọi là “câu ra” kéo dài từ ba đến tám phút. Hai người nam của đội đối lập phản hồi với một bài hát khác gọi là “câu đối”, bài hát phải phù hợp với giai điệu của bài hát của đội nữ thì mới được coi là chính xác. Tiếp theo đó là lượt của đội nam để thách đố đội nữ với một bài hát có thể hoàn toàn khác so với các cặp bài hát trước đó.
Video: Làng Quan Họ Cổ Mễ